Fascisme in je achtertuin
Op woensdag 23 november vond het event Fascisme in je achtertuin van het Shift talks Festival plaats. In een mooi verlichte hal gaan de gasten onder dekentjes zitten, met een kopje thee. Dit zou normaal een knusse gewaarwording zijn, tot je de locatie erbij weet: het voormalig Huis van Bewaring. Als je de naam van de bijeenkomst kent, is het écht gedaan met de knusheid. Gasten van vanavond zijn bekroonde denkers Bas Heijne en Annelies De Dijn. Gespreksleider is Eveline van Rijswijk, politicologe en historicus.
Door: Myrthe van Munster, student Fontys Hogeschool Journalistiek
Deze locatie is ideaal om het over fascisme te hebben. Het was nota bene de voor- en achtertuin van het fascisme, toen hier de nazistische Sicherheitspolizei gehuisvest was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Deze avond staat de vraag hoe kwetsbaar onze democratie is centraal. Hiervoor is schrijver Bas Heijne aanwezig. Hij is verbonden aan NRC en staat bekend om zijn treffende essays van maatschappelijke betekenis. Naast hem zit Annelien De Dijn, een bekroonde auteur en historicus. Zij doet onderzoek naar de geschiedenis van het politieke denken in Europa en de Verenigde Staten van 1700 tot heden.
Populisme wil geen exit meer
De gasten beginnen beide met een toespraak: zo vertelt Heijne dat hij een documentaireserie maakte over meningen die tegenover gelijkheid en gelijkwaardigheid staan. Hij kwam snel uit bij de Russische Aleksandr Doegin. Toen hij deze serie maakte, werd Doegin niet echt serieus genomen in West-Europa. Hij vindt liberale waarden zoals gelijkheid en vooruitgang dwalingen. En wat zien we nu? Populisten als Thierry Baudet die dit ook verkondigen. “Radicaalrechts is niet hetzelfde als fascisme zoals we dat kennen uit de jaren twintig en dertig, we hebben het nu meer over een contraverlichting”, legt Heijne uit. Hij voegt toe dat populistische partijen na Brexit niet meer uit Europa willen, ze willen van binnenuit Europa naar hun hand zetten.
Optimistisch
De Dijn zegt dat ze vrij optimistisch is; vroeger was het altijd slechter en dat kunnen we ook zeggen over de staat van de democratie. Toen fascisme in de jaren twintig en dertig opkwam, nam dit hele andere vormen aan. Dit was een tegenreactie op communisme, wat een ondermijning van democratie aan de linkerzijde is. Mensen voelden zich bedreigd door communisme en trokken dan bij Mussolini aan de bel voor bescherming. Ze zegt dat er grote ideologische verschillen zijn tussen fascisten als Mussolini en Hitler en de radicaal rechtse partijen van nu. “We moeten ons zorgen maken over de opleving van een extreme vorm van nationalisme.”
Wat kunnen wij doen?
Het publiek mag vragen stellen, maar is eerst nog wat terughoudend. Dan staat wethouder Ufuk Kâhya op. Hij vraagt wat je als burger kan doen. Heijne zegt dat we als burger steeds meer betrokken zijn en onze mind moeten inrichten op hoe we ons verhouden tot de samenleving. De Dijn is erg hoopvol over de jonge generatie, die al heel politiek geëngageerd is. Zij komt zelf uit de meest apolitieke generatie, die van eind jaren zeventig. Als je beleidsmaker wilde worden, dan was dat uit eer. “Het kon niemand wat schelen als je de politiek in ging. Men dacht dan: die kan dus niks anders.”
Volwaardig en gerespecteerd
Een docent maatschappijleer slaat aan op de opmerking over de jonge generatie: “Ik geef les aan veel kansarme jongeren en ik zie dat het moeilijk is om ze mee te geven hoe belangrijk democratie is”, vertelt ze. Deze jongeren voelen zich vaak in de steek gelaten, dus wat kan hen het schelen? Heijne zegt daarop dat we de maatschappij moeten inrichten zodat ook de mensen die zich niet gezien voelen, zich volwaardig en gerespecteerd voelen. Een grote klus, maar hij spreekt zijn hoop uit richting de vraagsteller. Docenten zoals zij spelen hierin een rol.
